Νότα Κυμοθόη "Αριστοτέλης Περί Αρετών και κακίας"
"Να επαινούνται πρέπει τα καλά και να καυτηριάζονται τα άσχημα, στα δε καλά προηγούνται οι αρετές, στα δε άσχημα οι κακίες. Να επαινούνται και τα αίτια των αρετών κι όσα ακολουθούν τις αρετές, κι όσα παράγονται από αυτές και τα έργα που προέρχονται από αυτές. Κατακριτέα δε να είναι τα αντίθετα από αυτές. Τριμερή δε αν θεωρήσουμε την ψυχή κατά τον Πλάτωνα, της μεν λογικής αρετή είναι η φρόνηση, του θυμοειδούς (συναισθηματικού) είναι η πραότης και η ανδρεία, του δε επιθυμητικού είναι η σωφροσύνη και η εγκράτεια, όλης δε της ψυχής είναι η δικαιοσύνη και η ελευθεριότης και η μεγαλοψυχία. Κακία δε είναι της λογικής η αφροσύνη, του δε θυμοειδούς (συναισθηματικού) η οργιλότης και η δειλία, του δε επιθυμητικού είναι η ακολασία και η ακρασία (ασυγκράτητο). Όλης δε της ψυχής είναι η αδικία και η ανελευθερία και η μικροψυχία.
Είναι δε η φρόνηση αρετή της λογικής και προετοιμάζει αυτά που οδηγούν στην ευδαιμονία.
Είναι δε η πραότης αρετή του θυμοειδούς (συναισθηματικού) κατά την οποίαν η οργή δεν κινείται.
Η ανδρεία είναι αρετή του θυμοειδούς (συναισθηματικού) κατά την οποίαν δύσκολα καταλαμβάνεται κάποιος από φόβο του θανάτου.
Η σωφροσύνη είναι αρετή του επιθυμητικού, όταν δεν καταλαμβάνεται κάποιος από απολαύσεις φαύλων ηδονών.
Η εγκράτεια δε είναι αρετή του επιθυμητικού, που καταλαμβάνει τη λογική όταν ορμά στις φαύλες ηδονές.
Η δικαιοσύνη είναι αρετή της ψυχής που απονέμει στον καθέναν αυτό που του αξίζει.
Η ελευθεριότης δε είναι αρετή της ψυχής που εύκολα δαπανάται στο καλό.
Η μεγαλοψυχία δε είναι αρετή της ψυχής όταν μπορεί να υποφέρει ευτυχία και δυστυχία και τιμή και ατιμία.
Η αφροσύνη δε είναι κακία της λογικής, αιτία που ζει κάποιος άσχημα.
Η οργιλότης δε είναι κακία του συναισθηματικού, κατά την οποία οδηγούνται στην οργή,
Η δειλία δε είναι κακία του συναισθηματικού, κατά την οποία κυριεύονται από φόβους και μάλιστα τους φόβους του θανάτου.
Η ακολασία δε είναι κακία του επιθυμητικού, κατά την οποία αρέσκονται στις απολαύσεις φαύλων ηδονών.
Η έλλειψη εγκράτειας (ακρασία) είναι κακία του επιθυμητικού, κατά την οποία προτιμούν τις φαύλες ηδονές εμποδίζοντας τη λογική.
Η αδικία δε είναι κακία της ψυχής, κατά την οποία δίχως αξία γίνονται πλεονέκτες .
Η ανελευθερία είναι κακία της ψυχής, κατά την οποία παράνομα αποκτούν αισχρά κέρδη.
Η μικροψυχία δε είναι κακία της ψυχής, κατά την οποία αδυνατούν να υποφέρουν και την ευτυχία και τη δυστυχία και την τιμή και την ατίμωση.
Έργα της φρόνησης είναι να σκέφτεται κάποιος σωστά, να ξεχωρίζει τα καλά από τα κακά, πάντα στη ζωή να τα επιλέγει και να τα αποφεύγει, να χρησιμοποιεί καλά όλα τα υπάρχοντα αγαθά, να μιλάει ορθά, να έχει συνείδηση της εποχής του, να φέρεται έξυπνα με λόγια και έργα, να έχει εμπειρία σε όλα τα χρήσιμα. Η μνήμη, η εξυπνάδα, η εμπειρία, η επιδεξιότητα, η καλή θέληση, όλα αυτά πηγάζουν από τη φρόνηση ή ακολουθούν τη φρόνηση. Άλλα από αυτά έχουν την ίδια αφετηρία, όπως η εμπειρία και η μνήμη, ενώ άλλα είναι επακόλουθα, όπως η ορθή σκέψη και η ευφυΐα.
Πραότης δε είναι να μπορείς να υποφέρεις ψύχραιμα κατηγορίες και λάθη και να μη ορμάς γρήγορα να τιμωρήσεις, και να μη οργίζεσαι, Να έχεις ηρεμία στο χαρακτήρα, να μη θέλεις τη φιλονικία και η ψυχή σου να είναι πράα και ήρεμη.
Η ανδρεία είναι να μη φοβάται κάποιος το θάνατο να είναι γενναίος στις δυσκολίες τολμηρός στους κινδύνους και να προτιμά τον έντιμο θάνατο παρά τον ανέντιμο και ανδρεία επίσης είναι να γίνει κάποιος η αφορμή της νίκης. Ανδρεία σημαίνει να κοπιάζει κάποιος και να υπομένει και να προτιμά ν' ανδραγαθεί. Την ανδρεία ακολουθούν η τόλμη, η ευψυχία και το θάρρος κι ακόμα η φιλοπονία και η καρτερία.
Σωφροσύνη είναι να μη θαυμάζει κάποιος τις απολαύσεις των σωματικών ηδονών, να απομακρύνει τις αισχρές ηδονές, να φοβάται την ατιμία και να υπολογίζει στη ζωή το ίδιο τα μικρά και τα μεγάλα. Τη σωφροσύνη ακολουθούν η αγάπη στην αρμονία, η κοσμιότητα, η ντροπή και η ευλάβεια.
Εγκράτεια είναι να μπορεί κάποιος να υποτάξει στη λογική του, κάθε επιθυμία του που οδηγεί στις φαύλες ηδονές και τις απολαύσεις. Της εγκράτειας επίσης χαρακτηριστικό είναι να μπορεί κάποιος να υπομένει καρτερικά τη φυσική φτώχεια και τη λύπη.
Δικαιοσύνη είναι να απονέμεται στον καθέναν αυτό που του αναλογεί σύμφωνα με την αξία του, να διατηρεί τα ήθη και έθιμα της πατρίδας του, να τηρεί τους γραπτούς νόμους, να επαληθεύεται στις προτιμήσεις του διατηρώντας τις συμφωνίες του. Η ανώτερη εκδήλωση δικαιοσύνης αναφέρεται πρώτα απέναντι στους θεούς, έπειτα στους δαίμονας (μικρότερες θεότητες), έπειτα στην πατρίδα και στους γονείς κι έπειτα στους νεκρούς. Στη δικαιοσύνη ανήκει και η ευσέβεια που είναι μέρος της ή την ακολουθεί, επίσης την ακολουθεί η οσιότης και η αλήθεια και η πίστη αλλά και το μίσος ενάντια στην πονηριά.
Ελευθεριότητα είναι οι πράξεις κάποιου που μπορεί να παρέχει χρήματα για αξιέπαινα έργα και να είναι πρόθυμος για νέες χορηγίες εφόσον τα χρήματα ξοδεύονται εκεί που πρέπει και να είναι φιλάνθρωπος και να μη παίρνει χρήματα από εκεί που δεν πρέπει και να παίρνει από εκεί που πρέπει. Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι καθαρός και στην αμφίεση του και στο σπιτικό του και φέρνει γύρα και τα περιττά και τα καλά και όσα τον ευχαριστούν δίχως να είναι προσκολλημένος και συντηρεί και τα ζώα που έχουν κάτι το ενδιαφέρον και θαυμαστό. Την ελευθεριότητα ακολουθεί ο ήπιος χαρακτήρας, η καλή ανατροφή και η φιλανθρωπία, η ελεημοσύνη και η αγάπη για τους φίλους, η φιλοξενία και η αγάπη για το ωραίο.
Μεγαλοπρέπεια είναι να υπομένει κάποιος με αξιοπρέπεια και ευψυχία και τις περιπτώσεις της ευτυχίας και της ατυχίας και της τιμής και της ατίμωσης και να μη θαυμάζει μήτε την εύκολη ζωή, μήτε τις περιποιήσεις μήτε την εξουσία, μήτε τις αγωνιστικές νίκες και η ψυχή του να έχει κάποιο βάθος και μεγαλοσύνη. Ο μεγαλόψυχος δεν βάζει πάνω απ΄όλα τη ζωή του, μήτε είναι φιλόζωος, αλλά είναι απλός στο ήθος και ευγενής και μπορεί να σηκώσει την αδικία δίχως να επιδιώκει την τιμωρία. Τη μεγαλοπρέπεια ακολουθεί η απλότητα, η γενναιότητα και η αλήθεια.
Αφροσύνη δε είναι να κρίνεις κακά τα πράγματα, να σκέφτεσαι κακά, να συναναστρέφεσαι κακά, να χρησιμοποιείς κακώς τα υπάρχοντα αγαθά και να έχεις λανθασμένες σκέψεις για τα αγαθά και τα καλά της ζωής. Ακολουθεί την αφροσύνη η απειρία, η αμάθεια, το ασυγκράτητο του χαρακτήρα, η σκαιότητα και να είναι κάποιος επιλήσμων.
Η οργιλότης είναι τρία μαζί η εξαλλοσύνη, η πικρία και η ραθυμία. Γνώρισμα του οργίλου είναι πως δεν υποφέρει τις μικρές παραλήψεις, ούτε τα ελαττώματα κι από μια μικρή τυχαία κουβέντα ή πράξη κινείται αστραπιαία η οργή του, η αγριότητά του για να εκδικηθεί. Ο οργιλότης ακολουθείται από το οξύθυμο του χαρακτήρα ή το ευμετάβολο και από την πικρία στα λόγια, την μεταμέλεια και από την τάση να λυπάται κάποιος και να χαίρεται για τα μικρά και να τα υφίσταται κάποιος κεραυνοβόλα και σε πάρα πολύ βραχύ χρονικό διάστημα.
Δειλία είναι ο τυχαίος φόβος με τον οποίο καταλαμβάνεται κάποιος για το θάνατο ή για σωματικές κακώσεις και να πιστεύει πως καλύτερα είναι να σώζεται με οποιοδήποτε τρόπο παρά να πεθάνει έντιμα. Τη δειλία ακολουθεί η μαλθακότητα, η ανανδρία, ο φιλοτομαρισμός και η αποφυγή κόπου. Την ακολουθεί σαν επακόλουθο η υποταγή και ο υποτακτικός χαρακτήρας.
Η ακολασία είναι να προτιμά κάποιος τις σωματικές απολαύσεις των βλαβερών κι αισχρών ηδονών, να πιστεύει πως μέσα σε αυτές είναι η ευτυχία και να είναι φίλος του γέλιου και του ξεφαντώματος και ν΄αγαπά τα ευτράπελα και να είναι ραδιούργος σε λόγια και σε έργα. Την ακολασία ακολουθούν η αταξία, η αναίδεια, η ακοσμία, τρυφηλότητα, η ραθυμία, η ολιγωρία και το έκκλητο ήθος.
Αστάθεια είναι όταν η λογική εμποδίζει την απόλαυση των κολασμένων ηδονών και κάποιος τις προτιμά κι ενώ κρίνει πως είναι καλύτερα να μη συμμετέχει σ΄αυτές κι όμως συμμετέχει κι ενώ γνωρίζει ποια είναι τα συμφέροντα και τα καλά δεν τα εφαρμόζει αλλά παρασύρεται από τις ηδονές. Την αστάθεια ακολουθεί η χαυνότητα, η μεταμέλεια και τα περισσότερα απ΄ όσα ακολουθούν την ακολασία.
Της αδικίας υπάρχουν τρία είδη η ασέβεια, η πλεονεξία και η ύβρη. Ασέβεια είναι η περιφρόνηση των θεών και των δαιμόνων, του περιβάλλοντος, των γονιών και της πατρίδος, ενώ πλεονεξία είναι η απαίτηση αθετώντας τις συμφωνίες επιπλέον πραγμάτων παρά την αξία τους. Ύβρη είναι να εισάγει κάποιος άλλους σε ηδονές αναγκάζοντάς τους σε κατάσταση ντροπής. Ο Εύηνος λέει για την ύβρη πως αδικεί δίχως κανένα κέρδος. Αδικία είναι να παραβαίνεις τα πάτρια έθιμα και τα νόμιμα, να απειθείς στους νόμους και στους άρχοντες, να ψεύδεσαι, να επιορκείς, να παραβαίνεςι τις συμφωνίες και τις συνθήκες. Την αδικία ακολουθεί η συκοφαντία, η αλαζονεία, το μίσος προς τους ανθρώπους, η προσποίηση, η κακοήθεια και η πανουργία.
Η ανελευθερία έχει τρεις μορφές την αισχροκέρδεια, την τσιγκουνιά και το να έχει κάποιος σφιχτό χέρι. Αισχροκέρδεια είναι να θες να κερδίσεις από το κάθε τι και το ανέντιμο κέρδος σου να έχεις για τιμή σου. Τσιγκουνιά είναι να μη ξοδεύεις καθόλου χρήματα για όσα πρέπει, ενώ σφιχτοχέρης είναι αυτός που ξοδεύει μεν λίγα αλλά με κακό τρόπο και βλάπτεται περισσότερο. Μαζί με την ανελευθερία είναι να έχει κάποιος μεγάλη αγάπη για το χρήμα που έχουν κάποιοι κερδίσει δίχως να θεωρείς πως είναι δουλόφρονοι και σκλάβοι και είναι ρυπαροί και τους λείπει εντελώς το φιλότιμο και η ελευθερία. Την ανελευθερία ακολουθεί η μικρολογία, το ψυχικό άγχος, η μικροψυχία, η ευτέλεια, η έλλειψη του μέτρου, η αγένεια και η μισανθρωπία.
Μικροψυχία είναι να μη μπορείς να υποφέρεις μήτε την ευτυχία μήτε τη δυστυχία μήτε τιμές μήτε ατίμωση κι όταν σε τιμούν να αποχαυνώνεσαι κι όταν ευτυχήσεις λίγο να κοκορεύεσαι και να μη μπορείς να σηκώσεις μήτε τη μικρή ατίμωση. Κάθε μικρή αποτυχία να σου φαίνεται πολύ μεγάλο ατύχημα να οδύρεσαι και να στενοχωριέσαι με το κάθε τι. Ο μικρόψυχος όλες τις παραλήψεις τις θεωρεί ύβρη και περιφρόνηση στο άτομό του ακόμα κι αυτέ που γίνονται από άγνοια, λησμονιά ή έλλειψη κρίσης. Την μικροψυχία ακολουθεί η μικρολογία, η μεμψιμοιρία, η απαισιοδοξία και η ταπεινή συμπεριφορά.
Γενικά γνώρισμα της Αρετής είναι να φέρνει καλή διάθεση στην ψυχή, για να λειτουργεί ήρεμα, φυσιολογικά κι αρμονικά σε όλες τις εκδηλώσεις της. Γι΄αυτό και το παράδειγμα της καλής πολιτείας οφείλεται στη διάθεση της ψυχής. Αρετή είναι να ευεργετεί κάποιος τους αξίους, να αγαπά τους άγαθούς, να μισεί τους κακούς και να μη έχει ούτε διάθεση κολασμού, ούτε τιμωρίας για τους άλλους, αλλά να είναι προσηνής, ευμενής και συγωρητικός. Την αρετή συνοδεύει η χρηστότης, η επιείκεια, η ευγνωμοσύνη, η καλή ελπίδα και η αγαθή μνήμη. Της αρετής γνωρίσματα είναι επίσης να αγαπά κάποιος τους οικείους του και τους φίλους και τους συντρόφους του, να είναι φιλόξενος, φιλάνθρωπος κι εραστής του ωραίου κι όλα τούτα είναι επαινετά. Η κακία συνοδεύεται από τα αντίθετα κι από όσα εναντιώνονται στην αρετή κι όλα τα χαρακτηριστικά της κακίας κι όλα είναι ψεκτά.